Seweryn Dziewicki

---

Życiorys

Młodość i powstanie listopadowe

Seweryn Dziewicki przyszedł na świat 27 marca 1812 roku w Łukowie. Był synem Jana Dziewickiego oraz Julianny Joanny z Schulców. W rodzinie miał również siostrę Elżbietę, a według niektórych źródeł także brata Romana. Jego kuzynem był Kacper Dziewicki, pochodzący z Zaliwszczyzny.

W latach 1829-1830 rozpoczął studia na Królewskim Uniwersytecie Warszawskim, gdzie zgłębiał prawo oraz literaturę. Wybuch powstania listopadowego sprawił, że zmuszony był przerwać naukę. Wziął aktywny udział w wydarzeniach nocy listopadowej, wyróżniając się w szturmie na Arsenał warszawski. W grudniu 1830 roku wstąpił do Gwardii Akademickiej, a następnie do podlaskiej gwardii (20 II 1831), 22 Pułku Piechoty oraz Legii Litewskiej. U schyłku powstania, 1 sierpnia 1831 roku, dołączył do 6 Pułku Piechoty, gdzie w stopniu kapitana brał udział w walkach w województwie sandomierskim, będąc częścią korpusu gen. Samuela Różyckiego, który wszedł do Wolnego Miasta Krakowa 26 września 1831 roku.

W Cesarstwie Austrii i we Francji

Na końcu września 1831 roku, razem z grupą powstańców, w tym Janem Bartkowskim, Dziewicki opuścił Kraków i udał się w kierunku Węgier, pokonując m.in. trasę przez Olkusz, Zator oraz Beskid Żywiecki. W tym czasie Polacy byli w Węgrzech mile witani przez miejscową ludność, która chętnie oferowała im pomoc. Nie omieszkano jednak inwigilować ich przez tajne agencje austriackiej policji. W stolicy Węgier spotkali poetę Mihálya Vörösmarty’ego oraz innych zwolenników polskich dążeń niepodległościowych.

Wkrótce, pod presją austriackich służb, Dziewicki przeniósł się do Wiednia, a następnie do Brna. W międzyczasie próbował zdobyć paszport do Francji, gdzie ostatecznie dotarł w marcu lub kwietniu 1832 roku. Po przybyciu został skierowany do Zakładu Emigracji Polskiej w Bourges. Choć jego podanie o pomoc socjalną zostało odrzucone, spotkał się tam z Bartkowskim, który po uzyskaniu wsparcia podzielił się nim z Dziewickim. W dniu 1 czerwca 1832 roku Seweryn złożył wniosek o wznowienie studiów prawniczych, które musiał przerwać z powodu powstania. Chciał studiować w Strasburgu lub Montpelier, ale władze skierowały go do Dijon, gdzie zetknął się z ideologią saintsimonizmu.

W Dijon wstąpił również do wspólnoty wolnomularskiej. W tamtym czasie należał do loży Trójcy Niepodzielnej, która miała swoją siedzibę w Paryżu. Nie później niż w 1834 roku dołączył do Towarzystwa Demokratycznego Polskiego, które można uznać za „pierwszą polską partię polityczną”.

Wyprawa do Frankfurtu i Sabaudii

Pobyt w Francji trwał u Dziewickiego niemal rok. 9 kwietnia 1833 roku wyruszył z Dijon, by w towarzystwie 40 weteranów powstania udać się do Frankfurtu nad Menem, aby wspierać lokalną rewolucję (Frankfurter Wachensturm). Niestety, w momencie, gdy docierali w rejon, revolucja już zakończyła się niepowodzeniem. Informację o klęsce otrzymali w górach w okolicach Besançon, co zmusiło ich do szybkiego podjęcia decyzji, by kontynuować marsz w kierunku Szwajcarii.

15 kwietnia 1833 roku, dotarli do kantonu berneńskiego, jednak lokalne władze były niechętne wobec obecności rewolucjonistów. W Porrentruy dostali jednak wsparcie finansowe od rządu. Powstała też Centralny Komitet, mający na celu udzielanie pomocy Polakom. Wsparcia starali się także udzielić bogatsi Polacy oraz członkowie francuskich lóż wolnomularskich, jak ks. A.J. Czartoryski, Klaudyna Potocka, Lafayette i Dudley C. Stuart.

W porównaniu do mieszczan, szwajcarskie duchowieństwo było nieufne wobec polskich rewolucjonistów, co miało związek z encykliką Cum primum, w której papież Grzegorz XVI potępił powstanie listopadowe. Mimo przeciwności, Polacy zgodzili się na udział w planowanej wyprawie militarnej do Sabaudii, by wspierać włoskie dążenia rewolucyjne. 27 listopada 1833 roku zawiązano odpowiednią umowę, a Dziewicki i Bartkowski mieli brać udział w tej wyprawie.

Niestety, ekspedycja do Sabaudii również okazała się fiaskiem. Uczestnicy, w tym Seweryn, zostali aresztowani i osadzeni w twierdzy Avenches. Pomiędzy lutym a kwietniem 1834 roku przeniesieni do Erlach, gdzie czekali na paszporty do Anglii. W Erlach Dziewicki odwiedził klasztor na wyspie jeziora Bielersee, gdzie w przeszłości ukrywał się Jean-Jacques Rousseau, co stało się źródłem inspiracji do napisania wiersza „Wyspiarze”.

Na wyspach brytyjskich

20 kwietnia 1834 roku Seweryn Dziewicki uzyskał od szwajcarskich władz paszport do Anglii. Dzięki niemu dotarł na Wyspy między 20 kwietnia a 30 czerwca, gdzie zyskał nowe życie, spędzając resztę lat. Początkowo zamieszkał w Londynie, przy 19 Soho Square. 19 sierpnia 1834 roku podpisał manifest potępiający politykę ks. Czartoryskiego, a następnie przeniósł się do Portsmouth, gdzie nauczał polskich żołnierzy i propagował idee demokratyczne oraz socjalistyczne.

W drugiej połowie 1834 roku część członków Towarzystwa Demokratycznego Polskiego, w tym Dziewicki, osiedliła się na wyspie Jersey, z własną sekcją Jersey TDP. W Portsmouth, 30 października 1835 roku, powołano pierwszą Gromadę Ludu Polskiego – Grudziąż. Seweryn, jako jeden z jej współzałożycieli, pełnił funkcję sekretarza oraz redaktora proklamacji, które były bardziej radykalne niż oficjalne publikacje TDP. Równocześnie był on członkiem Literary Association of the Friends of Poland (LAFP), jednakże w 1837 roku został z niej usunięty z powodu nieporozumień z angielskim urzędnikiem Williams.

Okres 1835-1837 opisywany jest jako „lata głodowe” w życiu Dziewickiego, który w 1838 roku otrzymał zasiłek rządowy, jednak nadal zmagał się z trudnościami materialnymi. Wkrótce potem osiedlił się ponownie w Londynie, gdzie zaczął pracować jako nauczyciel oraz brał udział w dysputach politycznych. Był niezadowolony z działalności gromad w Portsmouth i Jersey, które według niego nie rozwijały się. Współpracował z Tadeuszem Krępowieckim w celu powołania aktywniejszej organizacji, ale idee te nie udało się zrealizować.

Życie prywatne

W latach 40. XIX wieku, podczas pobytu w Bridgwater, Dziewicki poznał Jane Jones, angielską kwakierkę i nauczycielkę. Ich związek mimo trudności, związanych z dezaprobatą rodziny dziewczyny, zakończył się ślubem w dniu 29 grudnia 1849 roku w kościele św. Mikołaja w Hereford. Z tego małżeństwa urodziło się pięcioro dzieci. Najstarszy syn, Michał Henryk, był wykładowcą języka angielskiego na Uniwersytecie Jagiellońskim w latach 1896-1928. Córkę Gertrudę Dziewicką, która żyła w latach 1861-1948, sportretowała w 1897 roku Olga Boznańska.

Po wycofaniu się z życia publicznego, Dziewicki zarabiał jako nauczyciel języków obcych, mieszkając w zachodniej Anglii, w takich miejscach jak Bridgwater, Hereford czy Tenbury. Zmagał się także z depresją oraz uzależnieniem od alkoholu, co utrudniało mu życie zawodowe.

Okoliczności śmierci

Seweryn Dziewicki zmarł tragicznie, tonąc w rzece Lugg w Leominster, wieczorem 15 grudnia 1862 roku. Ostatni raz widziano go żywego o 18:30 w pubie, gdzie był pod wpływem alkoholu. Zwłoki odkryto 24 grudnia 1862 roku, a zegarek Dziewickiego wskazywał godzinę 18:50. Okoliczności śmierci pozostają niejasne. Hipoteza oficjalna mówi o nieszczęśliwym wypadku, ale badania historyków, jak Liz Pitman, mogą wskazywać na możliwość samobójstwa. W prasie pojawiały się też spekulacje o możliwości zabójstwa, a jako potencjalny sprawca wymieniano Thomasa Watkinsa, skaznego za morderstwo żony. Ciało Dziewickiego spoczęło na cmentarzu przy Leominster Priory Church.

Twórczość poetycka

W okresie bezpośrednio po upadku powstania listopadowego, Seweryn Dziewicki skupił się na tworzeniu poezji patriotycznej, w której czujnie odzwierciedlał tęsknotę polskich żołnierzy za ojczyzną oraz bliskimi, wysiedlonymi wskutek przymusowej emigracji. Wyrazem tych uczuć jest m.in. wiersz Pożegnanie Ojczyzny, napisany w drodze do Budy i Pesztu jesienią 1831 roku.

Rok 1832 spędził na Węgrzech, gdzie napisał takie utwory jak Do Węgrów, Czeska granica oraz Pieśni z ust ludu karpackiego. Po przybyciu do Francji, w jego twórczości pojawił się Poemat o Żiżce, który powstał w Dijonie w tym samym roku.

Ważnym elementem jego twórczości był również wiersz Do Lelewela, najpewniej zainspirowany mickiewiczowskim trzynastozgłoskowcem Do Joachima Lelewela. Warto zaznaczyć, że podczas pobytu we Francji, Seweryn Dziewicki przekazał swoje rękopisy Joachimowi Lelewelowi.

W latach 1833–1834, poeta pisał wiele utworów, które były dedykowane wyprawie rewolucyjnej do Sabaudii, w której sam brał udział. Zgodnie z relacją Jana Bartkowskiego, jeden z jego wierszy, Wigilia, został odczytany w karczmie w Porrentruy w Szwajcarii, w noc wigilijną 24 grudnia 1833 roku, w drodze do Sabaudii. Bartkowski, a za nim Zbigniew Sudolski, zamieścił pełen tekst tego wiersza w swoich wspomnieniach.

Dziewicki także podjął próbę stworzenia dłuższego poematu, który miał być inspirowany jego podróżą do Sabaudii. Niestety, rękopis tego dzieła został zagubiony w nieznanych okolicznościach, w nieustalonym miejscu. Natomiast podczas swojego pobytu w szwajcarskim Erlach, wiosną 1834 roku, powstał wiersz Wyspiarze, który również przetrwał do naszych czasów i jest dostępny w relacjach Bartkowskiego. Utwór ten zainspirowany został wizytą na wyspie św. Piotra na jeziorze Bielersee – słynnej lokacji pobytu Jana Jakuba Rousseau w 1765 roku.

Dzieła Dziewickiego publikowane były w XIX wieku w prasie warszawskiej, galicyjskiej oraz w różnych czasopismach zachodnioeuropejskich. Część z nich przetrwała w formie rękopisów, takich jak Gitara i Grób szczęścia (oba z 1842 roku, napisane w Londonderry), oraz Moje dostatki (napisany w Ealing).

---

Oceń: Seweryn Dziewicki

---