Chaim Goldberg (Haggai)

---

Życiorys

Chaim Israel Goldberg, artysta o wielokrotnych talentach, przyszedł na świat w Łukowie, znajdującym się w guberni siedleckiej, na terenie dzisiejszego województwa lubelskiego. Wychował się w rodzinie chasydzkiej, gdzie jego rodzicami byli Fajga (Nissenbaum) oraz Zalman Goldberg. Chłopiec uzyskał tradycyjne żydowskie wykształcenie, uczęszczając do jesziwy w swoim rodzinnym mieście.

W miarę upływu czasu, odkrył w sobie talent artystyczny, który skłonił go do przerwania nauki i wyjazdu do Niemiec, aby zgłębiać tajniki sztuki w licznych warsztatach oraz szkołach artystycznych. Jego powrót do Polski nastąpił w 1912 roku, kiedy to założył własną pracownię fotograficzną w Warszawie. Jego umiejętności szybko dostrzegł dziennik „Hajnt”, który zlecił mu pracę jako ilustrator w należącym do wydawnictwa Jehudia.

Goldberg zyskał renomę projektując kolorowe kartki metodą kompozytową, prezentując unikalny styl. Proces twórczy polegał na inscenizowaniu scen z udziałem amatorskich aktorów, zapewniając im odpowiednie kostiumy oraz scenerię, a następnie dodawaniu ilustracji oraz krótkich, rymowanych pozdrowień w jidysz. W ten sposób stworzył popularne pocztówki z serii Leszana Towa (Szczęśliwego Nowego Roku), dokumentujące żydowskie tradycje świąteczne, takie jak Rosz Haszana, Jom Kipur, Sukot, i Simchat Tora. Prace te najczęściej opatrywał podpisem H.Goldberg lub monogramem HG.

Shalom Sabar, uznany badacz sztuki i folkloru żydowskiego, twierdzi, że Goldberg mógł być najważniejszym projektantem kartek okolicznościowych w Polsce na początku XX wieku. Chociaż nie osiągnął statusu artysty pierwszej klasy, jego różnorodne talenty jako fotografa, malarza-amatora oraz poety znalazły wyraz w kartkach, które projektował. Przed ostatecznym wydrukowaniem kart, Goldberg dokładnie retuszował sceny i dodawał napisy, tworząc również ramki z rymowankami. Warto zauważyć, że nie jest jasne, w jaki sposób jego projekty dotarły do innych wydawców kart pocztowych, takich jak warszawskie firmy S. Resnik i Central czy nowojorska Williamsburg Art Company, aczkolwiek jego styl to odznaczał się charakterystycznymi cechami, co ułatwiało atrybucję.

W tym samym czasie, pod pseudonimem „Haggai”, Goldberg wydawał także humorystyczne zbiory i ulotki związane z żydowskimi świętami. Od końca lat dziesiątych XX wieku ilustrował książki dziecięce w języku jidysz i hebrajskim, w tym także projektując ilustrowaną bibliotekę Shibolim, która obejmowała 70 książeczek, bazując na baśniach ludowych. Inne jego prace to Agadot Yavan (Legendy Grecji) oraz elementarz Tsafririm. Narysował także okładki dla serii książek Josefa Ravina, w tym także dla jubileuszowej publikacji gazety „Hajnt” z 1938 roku.

W latach dwudziestych XX wieku otworzył w Warszawie drukarnię i pracownię cynkografii artystycznej o nazwie Graficon, przy ulicy Marszałkowskiej 131, a następnie w 1937 roku przeniósł ją do ulicy Królewskiej 25. W swoim warsztacie, wspólnie z żoną Esterą, projektował czcionki hebrajskie, ornamenty drukarskie oraz litografie, a także tworzył matryce dla wydawnictw i gazet.

Goldberg wyróżniał się także pasją do liternictwa, dążąc do udoskonalenia typografii hebrajskiej, którą uważał za niedoskonałą, co wpływało na przyjemność czytania. W 1922 roku opublikował artykuł na ten temat w czasopiśmie „Bikher-velt”, podkreślając potrzebę jej reformy. Jego wiersze i opowiadania ukazywały się w hebrajskich i jidyszowych publikacjach dla dzieci, w tym w „Olami hakatan”.

Artysta był również aktywnym członkiem Stowarzyszenia Żydowskich Artystów Plastyków w Polsce, a jego marzeniem było wydawanie książek w jidysz z oryginalnymi grafikami czołowych žydowskich artystów. W 1931 roku opublikował monografię artysty Maurycego Appelbauma, wzbogaconą o wysokiej jakości reprodukcje. Trzy lata później, w Paryżu, ukazał się album z jego 50 obrazami na tematy żydowskie, który zbierał pozytywne recenzje.

Podczas niemieckiej inwazji na Polskę w 1939 roku, artysta zdołał uciec do Białegostoku, gdzie przeżył okres okupacji radzieckiej. Po tym, jak Białystok został zajęty przez Niemców w 1941 roku, Goldberg trafił do getta, biorąc na siebie odpowiedzialność za rysowanie plakatów dla Judenratu. Jego tragiczną śmierć najprawdopodobniej nastąpiła w 1943 roku w getcie, gdzie zginęli również jego bliscy – żona Esther i syn Max, który również zainteresowany był grafiką.

W okresie po wojnie, wśród zniszczeń warszawskiego getta, odnaleziono album zawierający 32 pocztówki Goldberga wydane przez Jehudię w latach 1912–1918. Dziś jego prace są zgromadzone w zbiorach Biblioteki Narodowej, co stanowi świadectwo jego życia oraz twórczości.

---

Oceń: Chaim Goldberg (Haggai)

---