Krzna Południowa to niewielka rzeka znajdująca się w centralnej części Niziny Południowopodlaskiej. Wraz z Krzną Północną, tworzy szereg naturalnych połączeń, płynąc w kierunku wschodnim, gdzie w Międzyrzecu Podlaskim łączy się z nią, w rezultacie tworząc rzekę Krznę.
Rzeka ta ma długość 67,5 km, co czyni ją o kilka kilometrów dłuższą od jej północnej odpowiedniczki. Co więcej, Krzna Południowa charakteryzuje się również większym przepływem wody, dlatego przyjmuje się ją za główne ramię Krzny. Historia tej rzeki jest również ciekawa, gdyż w średniowieczu, w okresie gdy dolina Krzny była znacząco bagnista, powstał tam gród Łuków, co świadczy o znaczeniu tego miejsca w dziejach regionu.
Z geomorfologii
W czasach plejstocenu, kiedy to miała miejsce regresja lądolodu fennoskandzkiego związana z zlodowaceniem Warty, dolina Krzny Południowej pełniła rolę jednego z kluczowych szlaków, który umożliwiał odpływ wód roztopowych w kierunku wschodnim. Obecnie rzeka ta odprowadza wody z północno-zachodniej części Równiny Łukowskiej, skąd szczególnie wypływają wody emanowane z pozostałości po sandrze.
Przebieg doliny i jej wykorzystanie
Krzna Południowa ma swój początek na wysokości 169 m n.p.m., w rejonie podmokłych, zmeliorowanych łąk znajdujących się blisko wsi Żdżary, w sąsiedztwie bagna Jata, które odgrywa istotną rolę w zasilaniu tej strugi. Rzeka ta, od momentu swojego źródła, płynie przez starannie uregulowane koryto, składające się z prostych odcinków. Aż do granic rezerwatu Jata całe dno doliny jest skomplikowane przez system rowów melioracyjnych, które służą do odprowadzania nadmiaru wody z łąk, a także spływającej wody z pól i terenów zabudowanych – w gminie Łuków, w Łukowie, w gminie Trzebieszów oraz na terenie miasta i gminy Międzyrzec Podlaski.
Po pokonaniu 10 km Krzna Południowa przepływa wzdłuż południowej grobli zalewu Zimna Woda, który staje się fragmentem granicy administracyjnej Łukowa. Kontynuując swoją trasę przez 15 km, rzeka dociera do Śródmieścia (most ul. Warszawskiej), tworząc łuk od południa. Dolina rzeki, zachowując niemal równoleżnikowy przebieg na terenie Łukowa, jest przeważnie wykorzystywana na łąki oraz ogródki działkowe. Stanowi również tereny rekreacyjne, z których można podziwiać panoramę z charakterystycznymi sylwetkami barokowych kościołów. Na południowym zboczu doliny wysokość dochodzi do 6 m (w rejonie szpitala), natomiast szerokość dna doliny w okolicach wschodnich przedmieść sięga nawet kilometra.
Na osiemnastym kilometrze swojego biegu Krzna Południowa zyskuje znaczną ilość wody pochodzenia nienaturalnego, pochodzącej z miejskiej oczyszczalni ścieków. Po kolejnych 19 km rzeka opuszcza Zapowiednik, stanowiący część miasta, w którym ponownie staje się południową granicą obszaru. Na 28. kilometrze mijając Zarzecz Łukowski, ostatnią wieś gminy Łuków, Przechodzi przez miejscowość Przychody na wysokości 149 m n.p.m., gdzie zasila w mniejszą część swojego przepływu ramię rzeczne nazywane Krzną. Odcinek tego ramienia jest podłączony do kanału Wieprz-Krzna, który na południe od Międzyrzeca Podlaskiego, na wysokości 144,5 m n.p.m., łączy się z Krzną Południową, 56 km od jej źródła w Żdżarach. Całkowita długość opisanego odcinka rzeki, bez dominacji ramienia „Krzna”, do momentu połączenia z Krzną Północną, na wysokości 143,7 m n.p.m., wynosi prawie 58 km.
Ochrona przyrody
Najwyższa część zlewni Krzny Południowej obejmuje obszar Lasów Łukowskich, który zawiera zarówno rezerwat Jata, działający w formie ścisłej, jak i częściowej. U podnóża doliny, w bliskim sąsiedztwie naturalnych borów jodłowych, można spotkać lasy przekształcone w łęgi olszowo-jesionowe oraz olsy. W ramach europejskiej sieci Natura 2000 ten kompleks leśny zalicza się do Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Lasy Łukowskie”. Granice tego obszaru rozciągają się także wzdłuż lewego, północnego zbocza doliny.
Lasy Łukowskie, w połączeniu z sąsiadującymi rezerwatami oraz ich otuliną, tworzą Łukowski Obszar Chronionego Krajobrazu. W rejonie Strzyżewa Krzna Południowa przepływa nieopodal Radzyńskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, który obejmuje rezerwat Las Wagramski. Ponadto, obok rezerwatów, obszary o wysokiej wartości przyrodniczej w gminie Łuków to fragmenty doliny Krzny Pd., szczególnie okolice Łazów i Strzyżewa. W tych miejscach odnaleźć można zabagnione łąki, które stanowią doskonałe środowisko lęgowe dla ptaków, a także łąki ziołoroślowe oraz torfowiska.
W systemie CORINE wyróżniono ostoje przyrody według biotopów, takie jak ostoja kompleksowa Lasy Łukowskie, ostoja cząstkowa Jata – lasy jodłowe oraz ostoja Kra Jurajska i Las Wagramski. W Krajowej Sieci Ekologicznej ECONET-Polska dolina Krzny Południowej, jak również dolina Krzny Północnej, stanowią część Korytarza Ekologicznego Krzny, który z odgałęzieniami posiada znaczenie krajowe. Ekologiczny korytarz ten odgrywa kluczową rolę jako droga migracji dla wielu gatunków zwierząt.
Korytarz ten łączy Obszar Węzłowy Doliny Dolnego Bugu, który ma rangę międzynarodową, z terenami o znaczeniu krajowym, szczególnie z Siedleckim Obszarem Węzłowym, w obrębie którego znajduje się biocentrum w Lasach Łukowskich. Dodatkowo, istnieje ścisłe połączenie z ekologicznym korytarzem dolnego Wieprza, co zyskuje szczególne znaczenie dla zachowania naturalnych procesów w ekosystemie.
Przypisy
- Województwo lubelskie. Krajowa Sieć Ekologiczna ECONET-PL. [dostęp 06.04.2014 r.]; Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Łuków. Załącznik nr 1 do Uchwały nr X/34/11 Rady Gminy Łuków z dnia 19.04.2011 r. Zespół projektowy biura „Fides Projekt”, Puławy 2011, s. 29–30, [dostęp 06.04.2014 r.]
- Mapa topograficzna Polski 1 : 10 000. W: Geoportal.gov.pl > Raster > Szukaj: Krzna Południowa [dostęp 05.04.2014 r.]
- Wpływ lądolodu zlodowacenia warty na rzeźbę północnego przedpola Wyżyny Lubelskiej. W: Marian Harasimiuk, Wojciech Szwajgier, Sławomir Terpiłowski: Zlodowacenie warty w Polsce. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2004, s. 164. ISBN 83-227-2269-9.
- Nazewnictwo geograficzne Polski. Tom 1. Hydronimy. Część 1. Wody płynące, źródła, wodospady, Ewa Wolnicz-Pawłowska, Jerzy Duma, Janusz Rieger, Halina Czarnecka (oprac.), Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2006, s. 129, ISBN 83-239-9607-5.
- ZdzisławZ. Michalczyk ZdzisławZ., TadeuszT. Wilgat TadeuszT., Stosunki wodne Lubelszczyzny, Lublin: Wydawnictwo UMCS, 1998, s. 65–67, ISBN 83-227-1148-4, OCLC 749998548.
Oceń: Krzna Południowa